JAZZ

[Corvus]

JAZZ

"Drzewa na po?udniu rodz? niezwyk?e owoce, zakrwawione li?cie, zakrwawione korzenie, czarne cia?o ko?ysze si? na po?udniowym wietrze. Niezwyk?y owoc wisi na topoli. Zapach magnolii, s?odki, ?wie?y i nagle sw?d p?on?cego cia?a."

Billie Holiday
s?. Lewis Allan

JAZZ to rodzaj muzyki powsta?y u schy?ku XIX w. w wyniku nak?adania si? element?w muzyki europejskiej, afryka?skiej i ameryka?skiej na gruncie praktyki muzycznej Czarnych w Stanach Zjednoczonych. U ?r?de? jazzu splata?y si?: 1) europejska melodyka, harmonika i instrumentacja; 2) pie?ni religijne Czarnych, o elementach europejsko-afryka?skich (negro spirituals, gospel i in), muzyka w?drownych minstreli, fortepianowy ragtime; 3) autonomiczny folklor Czarnych w Ameryce: pie?ni pracy (work-songs, hollers itp.), pie?ni domowe, ?ebracze, ta?ce i in. Cechy jazzu: swoista pulsacja rytmiczna (swing), improwizacja, indywidualne kszta?towanie materia?u d?wi?kowego przez wykonawc?w (artykulacja, intonacja, frazowanie).
Etymologia s?owa jazz, kt?re pojawi?o si? 1910-20, nie zosta?a dotychczas dostatecznie wyja?niona. Termin jazz wielokrotnie zmienia? sw?j zakres poj?ciowy, poniewa? muzyka, kt?r? oznacza, wci?? jeszcze rozwija si?, tworz?c nowe style. Jazz przeszed? ewolucj? od prostych form tanecznych, pie?niowych, a przede wszystkim od bluesa, a? do form z pogranicza muzyki powa?nej, krzy?uj?cej si? cz?sto nadal z formami u?ytkowo-tanecznymi; zaliczanie, wi?c jakiego? utworu do jazzu zale?y g??wnie od sposobu wykonania i przewagi aspektu artystycznego nad u?ytkowym.
Histori? jazzu dzieli si? na 3 zasadnicze etapy: tradycyjny do 1930, swing 1934-47, nowoczesny (modern jazz) po 1945. Do tradycyjnego jazzu zalicza si? regtime, jazz nowoorlea?ski, dixieland i pochodne; typowy zesp??: tr?bka, klarnet, puzon, suzafon, banjo, perkusja (p??niej fortepian, kontrabas); g??wni przedstawiciele: J.R. Morton, B. Bolden, J. Oliver, L. Armstrong i in. W okresie swingu dominowa?y du?e orkiestry big band), m.in. W. Basiego, E.K. Ellingtona, B. Goodmana, bez instrument?w smyczkowych; charakterystyczny by? styl gry fortepianowej boogie-woogie. Epok? jazzu nowoczesnego otworzy? styl bebop (Ch. Parker, J.B. Gillespie, K. Clarke, T. Monk); p??niej pojawi? si? cool jazz (M. Davis, S. Getz, L. Tristano, J. Giuffre), hard-bop (Jazz Messengers, H. Silver), free (O. Coleman, D. Cherry, C. Taylor); w jazzie nowoczesnym przewa?aj? ma?e zespo?y (combo) o r??nym zestawie instrument?w. W historii jazzu pr?bowano te? ??czy? elementy jazzu z elementami muzyki powa?nej (progressive jazz, tzw. trzeci nurt), ludowej (np. bossa nove) i rozrywkowej. Artystyczne wyrafinowanie jest jedn? z przyczyn elitarno?ci jazzu oraz rosn?cej popularno?ci muzyki rozrywkowej, opartej na elementach jazzu (rock-and-roll, rythm and blues).



"Taki jest jazz, spontaniczny. To ci?g?y swing."

"R??nica mi?dzy jazzem a zachodni? muzyk? klasyczn? polega na tym, ?e jazz najcz??ciej gra si? w rytmie nieparzystym."

"Muzyk klasyczny ?wiczy, by opanowa? instrument i sta? si? wirtuozem. Jazzman musi pozna? instrument, sta? si? wirtuozem, a potem doda? do muzyki struktur? i logik?. I to jest najtrudniejsze."

"W tamtych czasach jazz by? muzyk? grzechu. Muzycy jazzowi byli powszechnie lekcewa?eni."

"Jazz to pierwsza muzyka ?wiata. Zmiesza?o si? w nim wiele kultur, dlatego jazzman musi by? otwarty na wszystkie rodzaje muzyki."

Jazz cho? zakorzeniony w Afryce Zachodniej czerpie swoj? si??, ?ywotno?? i koloryt z wielu kultur. Dzieje si? tak ju? ponad 100 lat. Historia jazzu to dzieje artyst?w, kt?rzy stworzyli now? muzyk?, a proces ten trwa do dzi?.
Koktajl muzyczny, kt?ry sta? si? jazzem powsta?, gdy afryka?scy niewolnicy trafili na Karaiby i zetkn?li si? z religiami oraz kultur? Europy. S?odkie d?wi?ki religijnej muzyki Zachodu by?y im obce, ale rytua?y niewiele si? r??ni?y. I tak to si? zacz??o. Ta kulturowa asymilacja rozwin??a si? w Nowym Orleanie, kt?r?dy nap?ywali do Ameryki niewolnicy z Karaib?w. W niedzielne po?udnia mogli zbiera? si? na g??wnym placu, by w czasie kilku wolnych godzin uwolni? si? od frustracji poprzez zmys?ow? muzyk? i taniec, jakiego ten kontynent nigdy jeszcze nie widzia?. To w?a?nie na Congo Square zasiano ziarno jazzu. Tak opisa? to naoczny ?wiadek:
"Tancerze wykazywali zabawn? r??norodno??, radosn? oryginalno?? i niesko?czon? kreatywno??, wiruj?c, wyginaj?c si?, poruszaj?c r?kami, podskakuj?c. Jedni muzycy bili w b?bny, a inni ze skrzy?owanymi nogami siedzieli w p??kolu wok?? nich. Wa?nym instrumentem by?a tykwa wype?niona kamykami lub ziarnami kukurydzy. Jedni muzycy grali na tr?jk?tach, a inni na trumpach, z kt?rych wydawali niesamowite d?wi?ki. Kolejnym instrumentem by?a szcz?ka wo?u, konia lub mu?a, na kt?rej z?bach mo?na by?o gra? starym kluczem. Ale najwspanialszym instrumentem by?o banjo."
W latach 30. XIX wieku te niedzielne zebrania sta?y si? du?? atrakcj?. Pewnego dnia zobaczy? je Louis Moro Gottschalk, syn europejskich imigrant?w i dobrze j? zapami?ta?. W nast?pnym dziesi?cioleciu studiowa? w Pary?u fortepian staj?c si? pierwszym ulubie?cem sal koncertowych Ameryki. Gottschalk elektryzowa? widowni? d?wi?kami, w kt?rych odbija?y si? te us?yszane na Congo Square. Kompozycja z 1951 roku gry banjo zapowiada?a muzyk?, kt?ra mia?a pojawi? si? p?? roku p??niej.

L. TYRMAND U brzeg?w jazzu, Krak?w 1957; A. HODEIR Ludzie i problemy jazzu, Krak?w 1961; R. WASCHKO Jazz od frontu i od kuchni, Krak?w 1962; J. VIERA Elementy jazzu, Krak?w 1978; J.E. BERENDT Od raga do rocka, Krak?w 1978